Sezon jesienno-zimowy w pełni, a jak wiemy jest to sezon grypy i przeziębień. Nikt nie lubi chorować… Na szczęście nie musi tak być! Niektórzy chorują nawet po kilka razy w jednym sezonie grypowym zaś inni w ogóle nie chorują. Od czego to zależy? Przede wszystkim od Naszego układu odpornościowego. W tym artykule przedstawię Ci czym jest układ odpornościowy, jak działa, od czego zależy jego prawidłowe funkcjonowanie i jak możesz go wzmocnić.
Zakażenia górnych dróg oddechowych, wywołane przez różne gatunki wirusów, są najczęstszymi chorobami występującymi u ludzi. Przeziębienie jest chorobą powszechną zwłaszcza wśród dzieci (nawet do kilkunastu razy w ciągu roku). Rzadziej chorują osoby dorosłe niż dzieci co wynika z nierozwiniętego w pełni układu odpornościowego u dzieci. Co roku na grypę choruje nawet kilka milionów osób (w sezonie grypowym w 2018r. zanotowano w Polsce 3 470 802 zgłoszeń przypadków zachorowań lub podejrzeń zachorowań na wirusy grypy według raportów NIZP-PZH), jednak najczęściej chorujemy z powodu przeziębienia. Największą zachorowalność na infekcje górnych dróg oddechowych obserwuje się w sezonie jesienno-zimowym. Główną przyczyna zachorowań jest osłabiony układ odpornościowy. Żeby wiedzieć jak go wzmocnić musimy wiedzieć jak on funkcjonuje.
Układ odpornościowy:
Funkcje:
Układ immunologiczny jest jednym z najinteligentniejszych układów w organizmie. Ma zdolność zapamiętywania i uczenia się, szybkiej oceny bodźców pod względem ich potencjalnej szkodliwości dla organizmu oraz dobierania odpowiedniej reakcji na zagrożenie. Podstawową i najważniejszą rolą układu immunologicznego jest obrona organizmu przed zakażeniem, polegająca na rozpoznaniu zagrożenia i wywołaniu odpowiedniej reakcji w celu jego eliminacji. Układ odpornościowy człowieka odpowiedzialny jest również za utrzymanie homeostazy ustroju oraz nadzoruje przebieg procesów immunologicznych. Pełni funkcje obronne, przeciwdziałając chorobom, bakteriom, wirusom czy wszelkim patogenom, które dostają się do organizmu z zewnątrz ale reaguje również na niebezpieczeństwa płynące z wnętrza organizmu.
Budowa:
Układ odpornościowy nie znajduje się w jednym miejscu w naszym organizmie. Po pierwsze dlatego, by mógł reagować szybciej i w odpowiedni sposób na różnego rodzaju zagrożenia. Po drugie – by trudniej go było zniszczyć. W skład układu immunologicznego wchodzą narządy limfatyczne centralne (grasica i szpik kostny) i obwodowe (migdałki, wyrostek robaczkowy, śledziona, węzły limfatyczne, grudki limfatyczne samotne i skupione oraz plamki mleczne), naczynia limfatyczne, komórki uczestniczące w reakcjach odpornościowych oraz substancje produkowane przez komórki układu odpornościowego.
Mechanizm działania:
W szpiku kostnym powstają białe krwinki – limfocyty. Mają one za zadanie rozpoznać i zniszczyć wszelkie patogeny szkodliwe dla naszego organizmu. Nabywają one swoje zdolności w grasicy w której dojrzewają i różnicują się. Ta z kolei wraz z wiekiem maleje i zanika, a jej zadania stopniowo przejmują szpik kostny oraz węzły chłonne. Limfocyty za pomocą krwi i limfy przedostają się do miejsca zakażenia i tam produkują m. in. odpowiednie przeciwciała w celu zwalczenia infekcji lub patogenu. Jeden typ przeciwciał potrafi zneutralizować jeden typ wroga. Dojrzałe limfocyty B są w stanie wypuszczać do 2 tys. przeciwciał na sekundę. Limfa natomiast płynie w naczyniach podobnych do krwionośnych, które w wielu miejscach rozszerzają się, tworząc węzły chłonne. Główną funkcją węzłów jest filtracja zawartej w nich limfy oraz udział w wytwarzaniu przeciwciał. Skupiskami tkanki chłonnej są też migdałki podniebienne, wyrostek robaczkowy jelita grubego oraz kępki Peyera w jelicie cienkim. By nie osłabiać układu immunologicznego, przestano profilaktycznie usuwać migdałki i wyrostek.
Dodatkowo układ immunologiczny czerpie swoją siłę głównie z układu pokarmowego, który odpowiada za odporność w aż 80%. Organizmy mikrobiotyczne wytwarzają z dostarczanego pożywienia witaminy i enzymy, a także substancje ochronne i witalne. Mikroflora jelitowa, aktywując różne komórki, jest podstawowym czynnikiem, który reguluje działanie układu immunologicznego. Warto pamiętać, że to właśnie jelita stanowią źródło komórek odpornościowych chroniących nasze ciało przed wieloma szkodliwymi czynnikami, a także są odpowiedzialne za regulację odpowiedzi immunologicznej organizmu.
Zainfekowany przez wirusy organizm broni się, uruchamiając układ odpornościowy co wywołuje odczuwanie objawów infekcji. Uczucie zatkanego nosa, katar oraz uczucie drapania w gardle są wywołane obrzękiem błony śluzowej, która produkuje zwiększone ilości śluzu. Naturalną reakcją organizmu jest kichanie oraz kaszel, które ułatwiają pozbywanie się nadmiaru wydzieliny wraz z wirusami z dróg oddechowych.
Przyczyny osłabienia układu odpornościowego:
Pierwszym objawem osłabienia systemu immunologicznego jest podatność na infekcje. Jeśli np. często się przeziębiamy i trudno jest nam uporać się z chorobą, prawdopodobnie mamy zbyt słabą odporność. Mogą również o tym świadczyć częste infekcje dróg moczowych, choroby skóry, zaburzenia snu, cyklu miesiączkowego u kobiet, dłuższe gojenie się ran czy nawracające opryszczki. Poza tym powinien nas zaniepokoić stan naszej skóry: jej nadmierna szorstkość i szary odcień, łamliwość paznokci, wypadanie włosów. Przy spadku odporności możemy też mieć zaburzenia koncentracji, być osłabieni i szybciej się męczyć.
Dieta:
Układ odpornościowy osłabiają przede wszystkim nieregularne posiłki ubogie w wartości odżywcze, jedzenie w biegu, wysokoprzetworzone, niepełnowartościowe produkty, masa konserwantów i niekoniecznie zdrowych substancji powodują niedobory witamin, minerałów czy antyoksydantów, które są niebezpieczne dla naszego zdrowia. Typowa „dieta zachodnia” bogata w cukry rafinowane, sól, białą mąkę, przetworzone mięso, tłuszcze zwierzęce, z dużą zawartością sztucznych dodatków do żywności, jest jednocześnie uboga w takie składniki jak błonnik, witaminy, minerały i antyoksydanty. Taka dieta sprzyja spożyciu kalorii i rozwojowi otyłości, która upośledza funkcje układu odpornościowego w różnych mechanizmach. Niedobory składników diety stymulujących oraz zwalczających drobnoustroje, które powinny być dostarczane z pokarmem mogą wpłynąć na zwiększoną podatność na zakażenia, cięższy ich przebieg
i występowanie powikłań, a nawet przejście choroby w proces przewlekły.
Używki:
Warto też wiedzieć, że używki, jakimi są kawa, alkohol czy papierosy zmniejszają ilość cennych mikroelementów w organizmie osłabiając funkcjonowanie układu odpornościowego. Badania in vitro wykazały, że alkohol etylowy wywiera hamujący wpływ na komórki układu odpornościowego, upośledzając elementy pierwotnej, nieswoistej odpowiedzi immunologicznej. W badaniach naukowych wykazano, że etanol hamował proliferację oraz indukował apoptozę ludzkich i mysich komórek tucznych. Zwiększenie apoptozy i zahamowanie proliferacji komórek tucznych przez alkohol może prowadzić do osłabienia odporności na infekcje bakteryjne.
Stres:
Dodatkowo odporność organizmu osłabia stres. Obecnie mało kto żyje bez stresu spowodowanego np. pracą lub innymi sytuacjami życiowymi. Niestety, układ nerwowy jest ściśle połączony z immunologicznym, a długotrwały stres zaburza właściwy poziom odporności i osłabia organizm. Winien temu jest kortyzol, który jest ciągle produkowany podczas długotrwałego stresu. Powoduje on zmniejszenie ilości białych krwinek oraz obniżenie produkcji przeciwciał. Obniżona odporność w połączeniu z nadwyżką hormonów stresu skutkuje również zaburzeniem naturalnej flory bakteryjnej, co z kolei osłabia odporność i pozwala na namnażanie się szkodliwych drobnoustrojów. Udokumentowano także, iż stres i związany z nim podwyższony poziom kortyzolu zwiększa podatność na infekcje i ryzyko ich cięższego przebiegu, włączając w to infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych.
Wzmocnienie naturalnej odporności:
Dieta:
Zdrowa i zbilansowana dieta ma ogromne znaczenie dla funkcjonowania układu odpornościowego. Pokarmy powinny być jak najmniej przetworzone, bogate w błonnik, minerały, witaminy i dobre tłuszcze. Włączanie do diety większej ilości świeżych warzyw i owoców, orzechów, nasion, produktów pełnoziarnistych oraz jednoczesne minimalizowanie spożycie żywności wysokoprzetworzonej to podstawowe zalecenie wspierające układ odpornościowy.
Najważniejsze witaminy:
- Witamina A – znacząco wpływa na układ immunologiczny. Jej niedobór powoduje zaburzenia funkcji układu odpornościowego, co prowadzi do zwiększenia zachorowalności na choroby zakaźne oraz wzrost śmiertelności. Niedobory witaminy A są szczególnie niebezpieczne u dzieci i młodzieży, gdyż mogą prowadzić do atrofii grasicy, śledziony oraz węzłów chłonnych. Niedobór witaminy A osłabia aktywność fagocytarną makrofagów, niekorzystnie wpływa również na liczbę limfocytów T. Witamina A wpływa również na liczbę skórnych komórek Langerhansa prezentujących antygen. Wzrost liczebności tych komórek niesie za sobą korzyści związane ze wzmocnieniem odporności na infekcje skórne. Dodatkowo witamina A utrzymuje ciągłość błon śluzowych, nie dopuszczając do inwazji drobnoustrojów. Wpływa również na syntezę lizozymu, działającego antybakteryjnie oraz reguluje wytwarzanie mucyny, która wykazuje działanie ochronne dla komórek wyścielających błony śluzowe. Witamina A znajduję się m. in. w produktach takich jak: marchew, słodkie ziemniaki, dynia, papryka, jarmuż, wiśnie, morele czy śliwki.
- Witamina E – jest niezbędna w procesie wzrostu komórek oraz utrzymania przepuszczalności błon komórkowych. Jej najważniejszą funkcją w ochronie organizmu jest działanie antyoksydacyjne. Jest naturalnym, bardzo silnym przeciwutleniaczem, który
jest obecny w błonach wszystkich komórek, w których efektywnie inaktywuje wolne rodniki. Witamina E występuje przede wszystkim w produktach roślinnych. Najbogatszym źródłem tokoferoli jest olej z zarodków pszenicy, słonecznikowy, rzepakowy, sojowy, kukurydziany, a także ziarna słonecznika, kiełki oraz zielone warzywa liściaste.
- Witamina D – wykazuje bardzo istotne oddziaływanie na organizm. Receptory witaminy D są umiejscowione niemal we wszystkich tkankach i komórkach układu immunologicznego, co znacząco wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Witamina D odgrywa bardzo dużą rolę w układzie immunologicznym,
wpływając zarówno na odpowiedź nieswoistą, jak i swoistą. Wpływ witaminy D na odpowiedź wrodzoną polega na wzmacnianiu własności chemotaktycznych i fagocytarnych makrofagów oraz na wytwarzaniu peptydów antybakteryjnych. Na odpowiedź nabytą wpływa natomiast hamując dojrzewanie i różnicowanie komórek dendrycznych, regulując odpowiedź limfocytów T i zmniejszając produkcję IgG oraz IgM przez komórki plazmatyczne. Niedobory witaminy D u dzieci i młodzieży w Polsce są zjawiskiem bardzo powszechnym. Składa się na to wiele czynników, głównie brak ekspozycji na promienie słoneczne.
- Witamina C – Chroni tkanki przed uszkodzeniem działając antyoksydacyjnie na lipidy błon komórkowych oraz neutralizując reaktywne formy tlenu, wydostające się z komórek podczas fagocytozy. Witamina C wykazuje działanie immunostymulacyjne. Wpływa na syntezę prostaglandyn, wewnątrzkomórkową pulę nukleotydów, zwiększenie wytwarzania cytokin oraz znosi immunosupresyjne działanie histaminy. Immunostymulacyjne działanie wit. C zwiększa się przy równoczesnej podaży wit. E. Witamina C w dużym stężeniu występuje w komórkach odpornościowych – leukocytach, gdzie jest szybko zużywana podczas infekcji. W związku z tym, zaleca się aby w okresie jesienno-zimowym zwiększyć jej podaż, zwiększając spożycie warzyw i owoców. W największych ilościach występuje w czerwonej papryce, owocach dzikiej róży, aronii, natce pietruszki oraz kiszonej kapuście.
Bakterie probiotyczne:
Mikrobiota jelitowa jest ściśle związana z aktywacją i modulacją odpowiedzi immunologicznej człowieka. Wpływa zarówno na równowagę cytokinową, jak i modulację odporności nieswoistej (naturalnej). Istotny jest także udział mikrobioty jelitowej w budowaniu odporności poprzez tworzenie naturalnej bariery na powierzchni nabłonka jelitowego. Korzystne bakterie zajmują miejsca na receptorach, uniemożliwiając tym samym zajmowanie ich przez bakterie patogenne. Dodatkowo konkurują z patogenami o składniki odżywcze.
Bakterie jelitowe poprzez produkcję bakteriocyn są zdolne do bezpośredniego działania bakteriostatycznego oraz bakteriobójczego. Dodatkowo syntetyzując kwas mlekowy, obniżają pH w obrębie jelit, przez co zmieniają środowisko na mniej przyjazne dla bakterii chorobotwórczych.
Co ciekawe, u myszy gnotobiotycznych, czyli sterylnych (germ-free – GF), które są wolne od wszystkich wykrywalnych mikroorganizmów i pasożytów, stwierdza się dużo słabiej rozwinięty układ odpornościowy, a w konsekwencji zwiększoną podatność na infekcje, co potwierdza znaczenie prozdrowotnej mikrobioty w regulacji pracy układu odpornościowego. Bakterie probiotyczne znajdują się w kiszonkach.
Sen:
Aktywność fizyczna:
Podsumowując – widzimy jak ważną rolę w kształtowaniu Naszej odporności odgrywa Nasz tryb życia. Wiemy też jak wiele różnych czynników zależnych od Nas wpływa na odpowiedź immunologiczną Naszego organizmu. Mamy ogromny wpływ na to czy ta odpowiedź będzie szybka i skuteczna. Choć układ odpornościowy kształtuje się całe życie od chwili poczęcia, możemy już w kilka miesięcy znacząco poprawić jego funkcjonowanie. Dowody naukowe jasno wskazują, że odpowiedni styl życia przekłada się na ogólną kondycję zdrowotną, w tym układ odpornościowy. Dbając o zdrowy styl życia obniżamy ryzyko zachorowania oraz ciężkiego przebiegu infekcji.
Informacje podane w artykule mają charakter ogólny i nie należy traktować ich jako poradę medyczną. Nie powinny one zastępować leczenia przez dyplomowanych specjalistów. Skonsultuj się z lekarzem przed wprowadzeniem jakichkolwiek zmian w dotychczasowym leczeniu konwencjonalnym.
Zielarz-Fitoterapeuta
Magdalena Chmiel
Źródła:
– Dr n. farm. Anna Nowicka-Zuchowska, mgr Aleksander Zuchowski „Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci” Katedra i Zakład Technologii Leków, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, VOL 29 NR 11/12’19 (342/343).
– Anna Kościej, Urszula Skotnicka-Graca, Iwona Ozga „Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci” Probl Hig Epidemiol 2017, 98(2): 110-117.
– Ewelina Dymarska, Alina Grochowska, Hanna Krauss „Wpływ sposobu odżywiania na układ odpornościowy. Immunomodulacyjne działanie kwasów tłuszczowych, witamin i składników mineralnych oraz przeciwutleniaczy” Nowiny Lekarskie 2013, 82, 3, 222–231
– Katarzyna Jankowska, Natalia Suszczewicz „Naturalne metody wspomagania odporności w walce z koronawirusem” Wiedza medyczna – numer specjalny 2020
– Monika Krzysik, Jadwiga Biernat, Halina Grejeta „Wpływ wybranych składników odżywczych pożywienia
na funkcjonowanie układu odpornościowego” Katedra i Zakład Bromatologii Akademii Medycznej we Wrocławiu, Adv Clin Exp Med 2007, 16, 1, 123–133
– Sabina Górska, Anna Jarząb, Andrzej Gamian „Bakterie probiotyczne w przewodzie pokarmowym człowieka jako czynnik stymulujący układ odpornościowy” Laboratorium Mikrobiologii Lekarskiej, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN im. L. Hirszfelda we Wrocławiu, Postepy Hig Med Dosw, 2009; 63: 653-667
